Checklists
Laatst gewijzigd op: 25 november 2019

Arbeidstijden

De arbeidstijdenwet bevat een uitgebreid stelsel aan regels over arbeids- en rusttijden. Deze wet wordt aangevuld door het Arbeidstijdenbesluit. Voor u als HR-professional is het belangrijk om te weten wanneer werknemers mogen werken en wanneer ze moeten rusten. De werkroosters en bedrijfs- en openingstijden moeten hier ook op aansluiten. Ook moet u rekening houden met de persoonlijke omstandigheden van werknemers, zodat het verzuim laag blijft en de werksfeer prettig.

De Arbeidstijdenwet

De Arbeidstijdenwet bevat de algemene regels voor arbeids- en rusttijden waaraan organisaties zich moeten houden. Enkele aanvullingen en uitzonderingen op die wet staan in het Arbeidstijdenbesluit. De Arbeidstijdenwet legt de nadruk op het belang van de werknemers. De regels zijn er voor hun gezondheid, veiligheid en welzijn, maar ook om het werknemers eenvoudiger te maken werk, privé en zorgtaken te combineren.

Toch is het ook in het belang van uw organisatie dat werk- en rusttijden goed geregeld zijn. Zonder een goede arbeidstijdenregeling neemt de kans op ongevallen en een hoger ziekteverzuim toe. En goed uitgeruste werknemers met voldoende eigen tijd presteren over het algemeen beter.

Gezond werken

Onderzoek toont aan dat onregelmatig werken (nachtdienst of ploegendienst) of lange werkdagen (meer dan 9,5 uur) schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Oververmoeidheid en concentratiestoornissen liggen op de loer, net zoals lichamelijk letsel door bijvoorbeeld langdurig zwaar fysiek werk. Zowel lichaam als hersenen hebben tijd nodig om te herstellen, om (blijvend) letsel te voorkomen.

Werken en leven

De privé-werkbalans is ook een belangrijke factor om mee te wegen als het gaat om de werktijden. Een gezinsleven of zorgtaken, maar ook sport, studie en vooral ontspanning vragen tijd. U kunt werknemers hierin tegemoet komen door flexibel te zijn met arbeidstijden. Door deeltijdwerk, thuiswerken, aangepaste roosters en verschillende verlofvormen kunnen meer mensen deelnemen aan het arbeidsproces.

Afwijken

Als het voor de organisatie beter uitkomt, mag u soms van de regels afwijken. Voorwaarde is wel dat werkgever en werknemers in een collectieve regeling overeenstemming bereiken over afwijking van de regels.

Een collectieve regeling bereikt u in overleg met de ondernemingsraad of staat in de cao.

Uitzonderingen

In bijzondere situaties mag u de regels van de Arbeidstijdenwet en het Arbeidstijdenbesluit aanpassen, zonder dat hiervoor een collectieve regeling nodig is. Enkele voorbeelden:

  • Werknemers mogen in de zeven dagen voorafgaand aan een feestdag twee maal maximaal 14 uur werken, ook ’s nachts.
  • Bij dringende werkzaamheden mogen werknemers eenmaal per twee weken maximaal 14 uur werken, ook ’s nachts.

Maximum arbeidstijd

Er zijn vier hoofdregels voor de maximum arbeidstijd:

  • maximaal 12 uur per dienst;
  • maximaal 60 uur per week;
  • in een periode van vier weken gemiddeld per week maximaal 55 uur;
  • in een periode van 16 weken gemiddeld per week maximaal 48 uur.

Deze regels bieden voldoende ruimte om een werkweek of maand flexibel in te vullen. Let er wel op dat maximumgrenzen niet worden overschreden.

Nachtdienst

Naast de vier hoofdregels voor de maximum arbeidstijd gelden er aanvullende regels voor nachtdiensten.

  • Per nachtdienst maximaal tien uur werken. Uitzondering: maximaal vijf keer per twee weken en 22 keer per jaar mag een werknemer 12 uur werken per nachtdienst.
  • Per 16 weken maximaal 36 nachtdiensten (maximaal 117 per jaar). Dit mogen er maximaal 140 zijn als het soort werk of de bedrijfsomstandigheden dit noodzakelijk maken en dit in een collectieve regeling is afgesproken.
  • Niet meer dan zeven achtereenvolgende diensten als één van die diensten een nachtdienst is. Dit mogen er acht zijn als het soort werk of de bedrijfsomstandigheden dit noodzakelijk maken en dit in een collectieve regeling is afgesproken.
  • Binnen 16 weken mag een werknemer niet meer dan gemiddeld 40 uur per week werken. Bij minder dan 16 nachtdiensten per 16 weken geldt een gemiddelde van 48 uur per week.
  • Als een werkdag zo vroeg begint dat het nog gedeeltelijk als nachtdienst telt, geldt een maximum van 38 uur werken tussen 0.00 en 6.00 uur per twee weken.

Een dienst geldt als nachtdienst als de werknemer minstens één uur werkt tussen 0.00 en 6.00 uur.

Rusttijden

Gedurende een werkdag heeft iedere werknemer recht op pauze. Bij een werkdag van 5,5 uur of meer moet die pauze minimaal 30 minuten zijn, al dan niet verdeeld in twee maal een kwartier. Bij een werkdag van tien uur of meer heeft een werknemer recht op een pauze van 45 minuten, die ook mag worden opgedeeld in kwartieren.

In een collectieve regeling mag worden afgeweken van de pauzetijd, maar bij een werkdag van 5,5 uur geldt altijd een minimum rusttijd van 15 minuten. Ook na een dienst geldt een rusttijd: een minimumperiode die een werknemer vrij heeft tot de volgende dienst. Die is minstens 11 uur, maar een keer in de zeven dagen mag u deze inkorten tot acht uur. Uiteraard alleen als de bedrijfsomstandigheden of de aard van het werk dit noodzakelijk maken. Na een werkweek van vijf dagen is er ook recht op weekend: minstens 36 aaneengesloten uren vrij.

Rust na nachtdienst

Bij nachtdiensten gelden andere regels voor rusttijden.

  • Na een nachtdienst die eindigt vóór 2.00 uur: minstens 11 uur rust.
  • Na een nachtdienst die later dan 2.00 uur eindigt, minstens 14 uur rust. Als de aard van het werk of de bedrijfsomstandigheden dit noodzakelijk maken, mag dit eenmaal per week worden verkort tot acht uur.
  • Na een nachtdienst van 12 uur: minstens 12 uur rust.
  • Na minstens drie opeenvolgende nachtdiensten die eindigen na 2.00 uur: minstens 46 uur rust.

Zondagsrust

Zondag is in principe een vrije dag, tenzij anders is afgesproken met de werknemer. De aard van het werk of bijzondere omstandigheden kunnen werken op zondag noodzakelijk maken. Denk bijvoorbeeld aan de horeca, politie, ziekenhuis of ploegendienst in een fabriek. Werknemers hebben in ieder geval 13 vrije zondagen per jaar. In een collectieve regeling kan hiervan worden afgeweken. Zowel werknemer als ondernemingsraad moet hiermee instemmen.